Sądy, a ściśle trybunały (dikasteria), odgrywały ważną rolę w ateńskiej demokracji, także polityczną. Ateński system sądowy cechował wysoki poziom demokracji i całkowity brak profesjonalizmu. Sędziami byli wyłonieni w drodze losowania obywatele. Wszystkich sędziów było 6000. Losowano ich spośród chętnych na roczną kadencję. Trzymano się proporcji, żeby reprezentowana była po równo każda z 10 fyl. Dolny limit wieku sędziego wynosił 30 lat. Nie było sędziów zawodowych. Wyłonieni sędziowie składali obwarowaną klątwą „przysięgę heliestów”. Przysięgano na Zeusa, Demeter i Apollona. Dieta sędziego wynosiła 3 obole dziennie.W systemie sądowniczym Aten zwraca uwagę ogromna liczebność trybunałów. W skrajnym wypadku mogli obradować nawet wszyscy sędziowie, tj. w liczbie 6000. Zwykle sprawą zajmował się trybunał o mniejszej liczebności. W doborze liczebności bazowano na liczbie 500 lub jej wielokrotności +1, czyli 501, 1001, 1501, etc. Duża liczebność trybunałów wynikała z założenia budowniczych ustroju, że dużą liczbę osób trudniej skorumpować. Do prostych, prywatnych spraw zwoływano trybunały mniejsze, tj. 201 lub 401 sędziów. Skład trybunału losowano, a w każdym trybunale po równo reprezentowana była każda z 10 fyl. Stosowano przy tym różne wymyślne metody losowania i przetasowania składów dla wyeliminowania ryzyka korupcji.Nie było stałego miejsca odbywania sądów. Zbierano się w budynkach publicznych, które były w stanie pomieścić obrady. Nie było oskarżyciela publicznego, a każda ze stron występowała (musiała występować) we własnym imieniu. Samo sądownictwo było zupełnie nieprofesjonalne, ale pobocznie funkcjonowali profesjonaliści, którzy mogli odpłatnie lub po przyjacielsku świadczyć stronom usługi sądowe, byli to pisarze mów (logograf), współmówcy (synegoros), czy doradcy.
Do czasów reform Solona można było wnosić oskarżenie tylko z pozycji pokrzywdzonego. Solon wprowadził tryb wniosku o nazwie graphe, który pozwalał osobie prywatnej wnosić o rozpatrzenie krzywdy całej wspólnoty czy innej osoby. Przed trafieniem do trybunału wniosek w trybie graphe rozpatrywali urzędnicy. W przypadku oskarżeń prywatnych (dike), wstępnie sprawę usiłował rozwiązać urzędnik-rozjemca. Dopiero gdy mu się to nie udało, sprawa trafiała przed trybunał. Przegrana w sądzie niczym nie groziła oskarżycielowi, co sprzyjało sądowemu pieniactwu, które uważano za prawo obywatela. W przypadku oskarżeń publicznych (graphe) była przewidziana kara (grzywna, atimia) dla ewentualnego pieniacza. Oba tryby graphe i dike nie były ściśle rozgraniczone. Graphe wnosiła prywatna osoba na swoją odpowiedzialność, choć był to faktycznie wniosek w imieniu polis. W ramach graphe wolno było oskarżyć tylko osobę prywatną, nie wolno było oskarżać demosu, ani instytucji polis. Czyli, gdy ktoś uważał, że ustawa Zgromadzenia godzi w dobro publiczne, to musiał oskarżyć wnioskodawcę a nie ciało ustawodawcze. Zatem wszystkie sprawy miały charakter prywatny, mimo że niektóre dotyczyły spraw publicznych. Praktyka graphe miała ciemną stronę, gdyż umożliwiła praktykę zwaną sykofantią, która była poważną patologią ateńskiego systemu sądowniczego.
Standardową procedurą wyboru urzędników była procedura losowania. Takie rozwiązanie uznawano za najbardziej demokratyczne. Rozwiązanie współczesne, że rządy w imieniu większości sprawują wybierani urzędnicy nie było uznawane przez starożytnych za demokrację, lecz za oligarchię. Mimo to, część urzędników pochodziła z wyboru. Stanowili oni mniejszą grupę, lecz piastowali zwykle odpowiedzialniejsze funkcje, w tym przywódcy wojskowi, czy powiernicy dużych ilości publicznych pieniędzy.
Areopag (gr. ὁ Ἄρειος πάγος ho Areios pagos – „wzgórze Aresa”) – w starożytnych Atenach najwyższa rada złożona z byłych archontów. Nazwa rady pochodzi od miejsca obrad – wzgórza Aresa, które poświęcone było bogu wojny i Eryniom, ich świątynia u stóp wzgórza była azylem dla zabójców. Nie jest znany dokładny czas powstania rady areopagu.W skład Areopagu do czasów reform demokratycznych wchodzili wyłącznie przedstawiciele arystokracji. Areopagici mieli najwyższą władzę sądowniczą i polityczną w starożytnej Grecji. W gestii Areopagu leżało prowadzenie polityki oraz decydowanie o wojnie i pokoju. W sprawach wielkiej wagi państwowej zajmowali się wymierzaniem kar za najcięższe przestępstwa i kontrolowaniem wszelkich urzędników, w tym archontów. Areopag miał prawo odwołać ich z urzędu.
W Atenach obowiązywało prawo pozwalające wygnać z miasta człowieka uważanego za wroga demokracji. Podczas obrad zgromadzenia ludowego każdy obywatel mógł wydrapać na glinianych skorupkach imię Ateńczyka, którego uznał za niebezpiecznego dla polis. Ten, kto otrzymał najwięcej głosów, musiał opuścić Ateny na 10 lat. Od greckiego słowa „ostrakon”, oznaczającego skorupę, pochodzi nazwa tego rodzaju głosowania.
Czasem pierwsze formy demokracji widzi się już w prehistorii – mówi się wtedy o demokracji plemiennej. Na terenie starożytnej Grecji pewne cechy demokracji plemiennej przejawiała kultura mykeńska.Około roku 1000 p.n.e. na terenie dzisiejszej Grecji, po długich i zawziętych walkach, zaczęły formować się zręby przyszłych miast-państw (polis). Doszło do podziału Grecji na część dorycką (np. Sparta), achajską (Arkadia, Cypr) oraz jońską (Attyka, Jonia). Zamieszkiwana przez Etolów i Tesalów Grecja północna pozostała na uboczu głównych wydarzeń historii politycznej Greków. Plemiona doryckie charakteryzowały się większym konserwatyzmem i – szczególnie w przypadku Sparty – militaryzmem niż plemiona jońskie.
AtenyZa ojczyznę demokracji uważa się Ateny, starożytną grecką polis położoną w Attyce. Około XI–VII wieku p.n.e. na południe i północ od Akropolu powstało miasto z agorą, otoczone w V wieku p.n.e. murami obronnymi – według mitów całą Attykę pod panowaniem ateńskim zjednoczył Tezeusz. Pierwszy kodeks prawa karnego i cywilnego Ateńczycy zawdzięczają Drakonowi.
SolonRównolegle z Drakonem działał w Atenach, jeden z siedmiu mędrców i poeta Solon. W 594 p.n.e. został on wybrany na pierwszego archonta. Był to najwyższy urzędnik państwowy, jego tytuł – archont eponymus – podkreślał pierwszeństwo w zgromadzeniu 9 archontów. Archonci wybierani byli tylko na rok, sprawowali władzę wykonawczą, sądowniczą, dowodzili wojskiem i pełnili funkcje kapłańskie. Główną zasługą Solona jako archonta było to, że przygotował grunt pod zmiany ustrojowe Aten. Po pierwsze dokonał on podziału obywateli na cztery klasy według cenzusu majątkowego, ustanowił tzw. Radę Czterystu, sąd przysięgłych, ujednolicił system miar i wag, nadał prawa obywatelskie metojkom, którzy od dawna zamieszkiwali Attykę oraz znacznie poszerzył uprawnienia eklezji – zgromadzenia pełnoprawnych obywateli Aten, którzy ukończyli 20 lat. Od momentu pierwszego zgromadzenia był to najwyższy organ władzy, decydujący o polityce wewnętrznej i zagranicznej. Miejscem spotkań była agora (miejsce spotkań mieszkańców Aten) teatr lub wzgórze Pnyks. Głosowano na ogół jawnie, poprzez podniesienie rąk choć niekiedy odbywały się również głosowania tajne.
W 508/507 roku p.n.e. Klejstenes wprowadził szereg reform, które w przyszłości stały się podstawą ustroju demokratycznego. Główne z tych reform to:Podział na fratrie i rody (gene) został zastąpiony podziałem terytorialnym.Attyka podzielona została na 10 okręgów (fyle) a te z kolei na jeszcze mniejsze rejony (demy).Metojkowie (cudzoziemcy osiedleni na stałe w Attyce) zyskali prawa obywatelskie.Utworzono Radę Pięciuset (boule) (po 50 obywateli z każdej z 10 fyl).Wprowadzono ostracyzm oraz urząd 10 strategów (wybieralnych dowódców armii).Celem reformy było zmniejszenie roli eupatrydów, zatarcie wielkich różnic majątkowych oraz egalitaryzacja społeczeństwa.
